Veterinaire Verhalen over Paarden

1984 - 2004

hoe het vak van paardenarts veranderde


verteld door Leo Rogier Verberne
met tekeningen van Marisca Bruinooge-Verberne


Paarden
  • Cover
  • Opdracht
  • Colofon
  • Paardenarts 1984-2004
  • Hoefbevangenheid
  • Kreupelheidsonderzoek
  • Plattelandspraktijk
  • Aankoopkeuring
  • Hoefkatrol
  • Dampig
  • Infarctkoliek
  • Droes
  • Klophengst
  • Lang castreren
  • Padhengst
  • Paardenverlossing
  • Veulenziekte
  • Bolspat
  • Draadwond
  • Hoge schoft
  • Baarmoederontsteking
  • Dichtzetten
  • Hormoonspuit
  • Tweelingdracht
  • Verkeersongeluk
  • Hoofdwond
  • Zadelmak
  • Auteur
  • 19. Hormoonspuit



    Gonadotrope hormonen zijn stoffen in het bloed die de geslachtsklieren (gonaden) aansturen: bij mannetjes zijn dat de teelballen, bij vrouwtjes de eierstokken. De injectie van één bepaald gonadotroop hormoon geldt in de paardenfokkerij als ‘de hormoonspuit’.

    HCG
    Bij zwangere vrouwen wordt in de placenta (nageboorte) een hormoon aangemaakt dat HCG (Human Chorion-Gonadotropine) wordt genoemd. Het wordt uit hun urine gewonnen en vervolgens wordt er een injectiepreparaat van gemaakt. HCG werkt als een gonadotroop hormoon: het beïnvloedt de geslachtsklieren. Als je het bij mannelijke dieren inspuit, worden de teelballen gestimuleerd tot de productie van testosteron. Bij vrouwelijke dieren stimuleert een HCG-injectie in de eierstokken het openbarsten van het eiblaasje waardoor de eigenlijke eicel vrijkomt.

    Schouwen
    Olinde is een goede fokmerrie en twaalf jaar oud. Negen dagen geleden heeft ze een veulen geworpen. Ze wordt uit haar box gehaald om te worden geschouwd: haar bereidheid tot paren zal worden aanschouwd als ze in de nabijheid is van een hengst. Daarvoor wordt ze naar een andere stal geleid waar een ponyhengst staat. Dat is niet de beoogde vader van het volgende veulen: de schouwhengst mag alleen de avances maken; hij mag haar niet dekken. In de gang voor de hengstenbox maakt de merrie door de tralies heen met hem kennis. Ze besnuffelen elkaar en zij toont interesse. Als het hengstje zich vervolgens opwindt en uitschacht (een erectie krijgt), draait Olinde zich tegen de boxwand aan en begint met kleine beetjes te plassen. De urine is troebel en heeft een speciale geur. De merrie is hengstig.

    Onderzoek
    Met mijn arm in haar endeldarm betast ik, door de darmwand heen, de baarmoeder. Die is slap en op de linker eierstok voel ik een grote, zachte eiblaas met een middellijn van een centimeter of vier. We hebben dan in de praktijk nog geen scanner waarmee die afmeting daadwerkelijk kan worden gemeten. Vervolgens maak ik de schedeopening schoon en breng er een holle, stalen buis in. Met een lampje is het roze slijmvlies te zien dat glanst van het slijm. De mond van de baarmoeder ligt slap op de bodem van de schede. Olinde is optimaal hengstig. Ze mag vandaag nog gedekt worden. De hengstenhouder wordt gebeld. Die komt wat later op de dag met zijn dekhengsten op de vrachtauto. De merrie wordt natuurlijk gedekt. De KI (kunstmatige inseminatie) is dan in de paardenfokkerij nog niet gebruikelijk. In de rundveefokkerij wordt dat wel al lang algemeen toegepast.

    controle van de eisprong door opvoelen (rectaal onderzoek)

    controle van de eisprong door ‘opvoelen’ (rectaal onderzoek)

    Afslaan
    Twee dagen later controleer ik de eisprong door de merrie ‘op te voelen’ (rectaal onderzoek). De linker eierstok heeft weer zijn normale omvang: de eiblaas is weg en de eicel is dus vrijgekomen. Eén van de zaadcellen zal de eicel intussen zijn binnengedrongen. Het bevruchte eitje is in de eileider onderweg naar de baarmoeder. Die reis duurt bij de merrie een dag of vijf. De eierstok gaat zwangerschapshormoon produceren en als ze drie weken na de dekking opnieuw wordt geschouwd wil een drachtige merrie niks van de hengst weten. Als hij avances maakt ‘slaat ze hem af’. Maar Olinde is ook deze keer vriendelijk naar de hengst; ze plast herhaaldelijk en is zichtbaar weer tot paren bereid. ‘Ze is teruggekomen’ zeggen de paardenfokkers. Deze keer zit er een grote eiblaas op haar rechter eierstok en ze wordt later die dag ‘overgedekt’ (opnieuw gedekt).

    Spermakwaliteit
    Ook bij een goede begeleiding van de merrie leidt niet elke dekking tot drachtigheid. Zo’n begeleiding heeft bijvoorbeeld op de zaadkwaliteit van de hengst geen invloed. En die spermakwaliteit is zeer verschillend: drachtigheid na één dekking verschilt per hengst van tien tot negentig procent. Ook bij één en dezelfde hengst zijn er verschillen in de drachtigheidsresultaten doordat het aantal zaadcellen bij elke volgende dekking op dezelfde dag wordt gehalveerd. En vóórdat de KI in de paardenfokkerij gebruikelijk werd, dekten tophengsten soms meer dan tien merries per dag. De laatste merrie van de dag kreeg dus heel wat minder dan de volle laag. Op mijn verzoek wordt Olinde die ochtend als eerste gedekt.

    Hormoonspuit
    Twee dagen later zit op de rechter eierstok nog steeds die follikel. Hij is nog wat groter geworden. De merrie wordt daarom overgedekt. Maar als ik twee dagen daarna opnieuw controleer of de eisprong is geweest, blijkt de eiblaas nog steeds aanwezig: de diameter is nu meer dan zes centimeter. En Olinde is nu al vijf dagen hengstig. Ze krijgt daarom een hormoonspuit (HCG-injectie); die zal de eisprong afdwingen. En ze wordt voor de derde keer in deze cyclus gedekt. Daarna gaat de hengstigheid over. Zes weken later volgt het drachtigheidsonderzoek door opvoelen vanuit de endeldarm. In de baarmoeder voel ik een tweeling.

    Geboorte
    Merries zijn wel vaker drachtig van twee embryo’s maar er worden zelden tweelingen geboren. Meestal sterft een van de twee vroegtijdig. Hier voel ik enig verschil in grootte van de twee vruchtblazen: de kleinste zal dus wel afgestorven zijn en verdwijnen. Vroeg gestorven embryo’s worden niet afgestoten via een abortus, maar ze verdwijnen door resorptie. Daar merk je niks van.
    Na tien maanden dracht begint de uier van Olinde vol te schieten en enkele dagen daarna volgt de bevalling. Dat is voor het paard een maand te vroeg. Het is niettemin een voldragen hengstveulen. Maar enkele minuten later volgt er nog een tweede veulen. Dat is een heel klein merrietje. Gezond en levendig maar duidelijk onvoldragen.  

    Intensieve zorg
    Te vroeg geboren veulens hebben weinig kans op overleven, zelfs als het een éénling betreft. In dit geval zou de kleinste van de twee waarschijnlijk nog geen twee dagen oud worden. Intensieve zorg is dus noodzakelijk en zelfs dan is de prognose dubieus. Een paar uur na de geboorte krijgen ze elk een ‘veulenspuit’ (antibiotica) om vroege infecties te couperen. De moeder wordt om de twee uur met de hand in een steelpannetje gemolken, ook ‘s nachts. De biest wordt met een speenfles aan de kleinste van de tweeling toegediend. Het hengstveulen is sterk genoeg om zelf bij de moeder te drinken. Het merrietje wordt echter in de loop van een paar dagen minder levendig en het blijft veel liggen. Dekens en warme kruiken helpen niet. Tenslotte krijgt ze haar voedingen per maagsonde en wordt ze opgepept met infusen. Maar alles is tevergeefs. Na een week gaat ze dood.

    Balans
    Olinde moet al van de eerste dekking drachtig zijn geweest: het hengstveulen was immers voldragen. Toch is drie weken later weer een follikel (eiblaas) tot rijping gekomen en daardoor is ze opnieuw hengstig geworden ondanks het feit dat ze toen al drachtig was. Dat is uitzonderlijk. Misschien zou daarbij een tweede eisprong achterwege zijn gebleven als ze geen hormoonspuit had gekregen. Die zou ze niet gekregen hebben als een drachtigheidsdiagnose vóór de twintigste dag na de eerste dekking mogelijk was geweest. Voor zo’n vroege drachtigheids-diagnose is echter een scanner (echografie) nodig. En die kwam pas enkele jaren later beschikbaar voor gebruik in de paardenpraktijk.


    lees verder

    © Leo Rogier Verberne
    ISBN/EAN: 978-90-818362-5-8
    www.verberneboek.nl

    andere e-boeken van Rogier Verberne
    Vergelijking van Ligfiets en Racefiets
    Q-koorts, de Australische tekenbeetkoorts
    Juvenile, Adult-onset and Monogenic diabetes
    The cure for juvenile diabetes

    cover_boekje_over_paarden

    Veterinaire Verhalen over Paarden
    paperback, 136 pag.
    € 17.95

    klik hier om te bestellen