Veterinaire Verhalen over Paarden

De geboorteweg van fokmerries wordt met de jaren minder elastisch. De vulva die voor de afsluiting van de schede moet zorgen, wordt slapper en tijdens de voortbeweging kan lucht in en uit de schede stromen: luchtzuigen wordt dat genoemd. Het schede-slijmvlies kan dan ontstoken raken en die ontsteking kan zich uitbreiden naar de baarmoeder. De merrie is daardoor moeilijk drachtig te krijgen. Door de vulva en het achterste deel van de schede wat kleiner te maken, wordt dat luchtzuigen voorkomen. Bij die chirurgische correctie (vulvaplastiek) wordt ongeveer een derde deel van de opening gesloten. Tweederde deel blijft dus open. Toch wordt die ingreep in de paardenwereld aangeduid als ‘het dichtzetten’ van de merrie.

dressuurpaard

Luchtzuigen
Alide was een bijzonder paard. Als driejarige werd ze vijfde op de nationale merriekeuring in Utrecht. Ze kon dan ook bijzonder goed draven. Ze werd gedekt, maar ze werd niet drachtig; ook niet na herhaalde dekkingen. Zeker voor een jonge merrie is dat ongewoon. Andere merries werden van dezelfde hengst vlot drachtig. Aan het sperma kon het dus niet liggen. Bij het onderzoek viel op dat het slijmvlies in de schede roder was dan normaal. Daarom heb ik een slijmmonster genomen uit de baarmoeder. Na twee dagen kweken op de Gezondheidsdienst voor Dieren groeiden daaruit apathogene bacteriën. Dat zijn bacteriën die geen ziekte veroorzaken: dus een soort huis-tuin-en-keuken-bacteriën die in de buitenlucht voorkomen. Maar in de baarmoeder horen geen bacteriën aanwezig te zijn; zelfs geen apathogene. Alide werd gedekt en na de eisprong heb ik haar baarmoeder met antibiotica behandeld op twee achtereenvolgende dagen. Dat inbrengen van antibiotica in de baarmoeder heet in het paardenjargon ‘naspoelen’. Na de tweede behandeling is ze dichtgezet. Ze werd niet meer hengstig en later bleek ze drachtig.

Openknippen
Als je de vulva gedeeltelijk hebt dichtgehecht, moet je die weer openknippen voor de geboorte van het veulen. Doe je dat niet dan bestaat er grote kans op inscheuren bij de bevalling. Daarbij kunnen lelijke wonden ontstaan. Het is niet verstandig om met het openknippen van zo’n merrie te wachten tot de bevalling al is begonnen: de uitdrijving van het veulen is een kwestie van een tiental minuten. Dus als je er dan nog naar toe moet rijden, kom je vrijwel altijd te laat. Als de uier van een merrie groter wordt (als ze ‘opuiert’) laat de veulengeboorte doorgaans nog maar een paar dagen op zich wachten. Dan ga ik er heen. Bij het plaatselijk verdoofde dier knip ik de vulva weer helemaal open door het bestaande litteken, recht naar boven in de richting van de anus. De wond laat ik open. Na de geboorte en de daaropvolgende dekking wordt de baarmoeder weer twee keer nagespoeld en aansluitend opnieuw dichtgezet. De wond moet dan worden ‘opgefrist’ omdat alleen verse wondranden aan elkaar groeien. Door daarbij aan beide kanten alle littekenweefsel weg te snijden, geneest de wond mooier en kun je het dichtzetten vaak herhalen.

Urine in de schede
Tien jaar later is de merrie voor het stamboek zowel ster, keur als preferent geworden. Daarmee behoort ze tot de elite van de rijpaardmerries. Ze heeft elk jaar een veulen gebracht, negen in totaal. Elk jaar is ze vóór de veulengeboorte opengeknipt en na de dekking nagespoeld en dichtgezet. Nu is ze hengstig en ze staat in de opvoelbox. Ze hinnikt naar haar veulen dat in de stal is achtergelaten. Als ik met een buis en een lampje in de schede kijk, staat daar een plas vocht: de schedebodem is verzakt en er blijft urine achter. Dat maakt haar nagenoeg onvruchtbaar. Om de vulva en een deel van de schede nauwer te maken, is nu een ingrijpender operatie noodzakelijk. De verzakte bodem moet omhoog worden gehaald zodat alle urine weer naar buiten afvloeit. Want urine is dodelijk voor sperma. Als je onder de microscoop een druppel sperma bekijkt en daar een druppel urine aan toevoegt, zie je in minder dan een minuut alle spermiën doodgaan.

Kunstmatige inseminatie
Gelukkig voor Alide heeft de natuurlijke dekking intussen plaatsgemaakt voor de kunstmatige inseminatie. Want door de vulvaplastiek die nu nodig is, wordt het achterste deel van de schede te nauw om de penis van een natuurlijk dekkende hengst door te laten. Maar bij de K.I. kan het sperma met een dunne pipet door de schede tot in de baarmoedermond worden gebracht. En zo is ze ook voor de tiende keer weer drachtig geworden. In de vier jaar daarna heeft ze nog drie veulens gebracht. Eén keer werd ze niet drachtig. Op haar zeventiende is ze tenslotte als fokmerrie volledig ‘versleten’. De schedebodem is helemaal verzakt en alle rek is eruit. Ze heeft dan dertien veulens gebracht en is evenveel keren dichtgezet en weer opengeknipt.

Huub en Tiny van Helvoirt
Dit verhaal speelt zich af op de boerderij van Huub en Tiny van Helvoirt in Rosmalen. Hun naam is een begrip in de paardenwereld. Ik noem slechts twee van hun grootste successen als fokker:
In 2003 stonden in de top-tien van de beste rijpaarden in de Verenigde Staten (van alle 50 staten) liefst drie paarden die door Huub en Tiny van Helvoirt waren gefokt en naar Amerika verkocht. Hun nog grotere fokkerssucces is de hengst Broere Jazz. Die acteerde zelf jarenlang op het hoogste dressuurniveau en kwam voor Nederland uit op het Europees kampioenschap in Spanje. Zijn aanleg geeft hij ook dóór aan zijn talrijke nakomelingen. Als vererver van dressuurtalent staat hij al enkele jaren nummer 1 op de wereldranglijst van alle stamboeken.
In resp. 2010 en 2011 zijn Tiny en Huub op hoge leeftijd overleden. Het KWPN eert hun naam door jaarlijks de Huub van Helvoirt bokaal uit te reiken aan de Fokker van het Jaar in de richting dressuur.

Excursies
Bij excursies uit het buitenland kwam het stamboek graag naar de boerderij in Rosmalen. Met fokkers uit o.a. Duitsland, Oostenrijk en Japan kwam het KWPN dan bij hen op bezoek. “Als gullie mar zurgt vur d’n uitleg” zei Huub dan tegen de begeleiders van het stamboekkantoor. Want Huub en Tiny hielden zich niet bezig met toespraken in buitenlandse talen. Zij hielden trouwens helemaal niet van toespraken; ze hielden vooral van gewoon; geen spatjes of kapsones. Ook in hun contacten met de rijken van deze wereld bleven ze precies wie ze waren. Zo belde op een dag een Nederlandse mevrouw vanuit Zwitserland, waar ze met haar man woonde, voor een afspraak om naar een veulen te komen kijken. Haar pikeur had een bepaald fokproduct van Huub aanbevolen. Ze is welkom in Rosmalen “maar hoe gij van daaruit naar hier moet komen rijen, kan ik niet zo krek uitleggen”. Dat is Tiny, want zij verzorgde de public relations. Maar mevrouw beschikt over een optrekje in Wassenaar, als pied-à-terre voor de dagen dat ze in Nederland verblijft. En van daaruit moet het wel lukken om met haar auto, voorzien van een dan nog uiterst geavanceerd GPS-systeem, het dorpje Rosmalen te bereiken.

Open dag
Voor de inwoners van Rosmalen wordt een open dag georganiseerd op de boerderij. Bij die gelegenheid wordt in de huiskamer een filmpje vertoond om de meegekomen kinderen bezig te houden. Een montage uit de honderden video’s die Tiny in de loop der jaren op het eigen bedrijf en op allerlei keuringen en paardenevenementen heeft opgenomen. Uit de vroegere jaren is daarbij ook de natuurlijke dekking van één van de merries op het bedrijf. Bij het zien van die beelden vraagt een jongetje: “mama, wat doet dat paard daar nou?” Zijn moeder wordt er behoorlijk door in verlegenheid gebracht, met zoveel vreemde toehoorders in de huiskamer bij de van Helvoirts. Maar Tiny zegt direct: “Die kijkt of hij de trein uit Den Bosch ziet aankomen, jôh.”

lees verder

andere e-boeken van Rogier Verberne
Vergelijking van Ligfiets en Racefiets
Q-koorts, de Australische tekenbeetkoorts
Juvenile, Adult-onset and Monogenic diabetes
The cure for juvenile diabetes

Veterinaire Verhalen over Paarden
paperback, 136 pag.
€ 17.95

klik hier om te bestellen